DOKUZ Eylül Üniversitesi Mimari Fakültesi Dr. Akademisyen Halil İbrahim Alpaslan, İzmir’in er dönüş harita ve planlarını incelediği tam, Alsancak’ta derenin geçtiğini keşfettiğini söyledi. Yaptığı araştırmalarda, derinin çevresindeki boya imalathaneleri nedeniyle adının Boyacı Deresi olduğunu belirlediğini rapor fail Dr. Alpaslan, İlk izlerini 17’nci yüzyılda gördüğümüz Boyacı Deresi, kentin gelişmesi sonrasında evvel evvel saha altına alınıyor elan bilahare 19’uncu yüzyılda kayboluyor. Günümüzde fiziki adına yeniden ortaya çıkartılması benzer değil. Fakat mütenevvi uygulamalarla kentte yaşayanların hafızasında yer edilebilir dedi.
Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Mimari Fakültesi Mimari Bölümü Mimari Tarihi Anabilim Dalı Dr. Öğretim Üyesi Halil İbrahim Alpaslan, İzmir’in er devir harita ve planlarını incelediğinde, Alsancak’ın ortasından geçen ayrımsız derenin olduğunu ayırt etti. Günümüzde İzmir’in oylumlu iskân yeri olan Alsancak’ta bozuk dönemlerde tıpkı dere geçmesi ilgisini çeken Dr. Halil İbrahim Alpaslan, yaptığı araştırmada, bozuk harita ve planlarda söz konusu derenin Boyacı Deresi yerine gösterildiğini öğrendi. Boyacı Deresi’nin tarihini araştıran Dr. Alpaslan, bulduğu hep verileri benzeri araya getirdi. Boyacı Deresi’nin kentin altında unutulan aynı akarsu yolu olduğunu tamlayan Dr. Alpaslan, Mimari tarihçisi olduğum üzere, mesleğim gereği İzmir’in er dönemlerdeki harita ve planlarını aşinayım. Mütenevvi icraat aracılığıyla bu belgelere başvuruyorum. Bu süreçte Alsancak’a İzmir’in zaman bati yerine yerleşilmiş bire bir alanında eskiden bir öz olması ilgilimi çekti. Adını çevresindeki boya imalathanelerinden alan Boyacı Deresi’nin izlerine İzmir’in gezginlerin güzergahlarına karışma olduğu 17’nci yüzyıldan başlayarak bulaşmak mümkündür. Bugünkü Alsancak’ı düşündüğümüzde natürel benzeri derenin olabileceğini ihtimal vermiyoruz. Alsancak’ın ortasından dere aktığını hayallemek bugün üstelik çokça edisyon dedi.
AVRUPALI SEYYAHLARIN HARİTALARINDA RASTLANIYOR
Boyacı Deresi ile ilişik önce bulguların 17’nci yüzyılda İzmir’e gelen Avrupalı seyyahların haritalarında rastlandığını dikkat çekici Halil İbrahim Alpaslan, İzmir, 17’nci yüzyıldan itibaren Akdeniz’in yer önemli limanlarından birine dönüşüyor. Nedeniyle birçok gezmen uğruyor. Onların yaptığı haritalar ve aktarımları var. 17’nci yüzyıldan itibaren sıkça Boyacı Deresi’ne değinen belgeleri rastlayabiliyoruz. Boyacı Deresi bugün Tümsekli bölgesi dediğimiz bölgeden, denize kadar uzanan 500 metrelik alandan akıyor. 17’nci yüzyıldan itibaren bu veriler izlem edilebiliyor. O dönemdeki çizimler günümüz standartlarına andıran değil, kroki şeklinde olduğu için haddinden fazla kesin bilgiler edinilemiyoruz. Amma 18 ve 19’uncu yüzyıllarda henüz heveskâr insanlar çizimler yapmaya başladığından çokça henüz açık verilere ulaşabiliyoruz. Bütün adına nereden aktığını, zaman nerelere karşılama ettiğini henüz dolgunca anlayabiliyoruz. Boyacı Deresi, Meles Çayı’nın kollarından biri. Bugün Tümsekli bölgesi dediğimiz Kervan Köprüsü’nün olduğu bölgeden Meles Çayı’ndan ayrılıyor. Henüz sonraları Basmane Garı’na akıllıca Kapılar bölgesinden ilerliyor. Basmane Garı’nın oradan kuzeye makul dönerek Kültürpark’ın içine giriyor. Elan sonra ise Özlük Çınar Bulvarı aksına gelerek buradan denize dökülüyor diye konuştu.
ÖNCE YER ALTINA ALINDI, SONRADAN TAMAMEN KAYBOLDU
Boyacı Deresi’nin 18’inci yüzyılların sonlarından itibaren denize kavuştuğu yerden başlayarak adım adım yer altına alınmaya başlandığını aktaran Alpaslan, Evvel kuruyup namevcut olmasından artış düz altına alınması süreci var. 18’inci yüzyıl sonlarına doğru İzmir kent merkezi çok büyüyor. Punta bölgesine büyüklüğünde, yani bugünkü çağdaş liman bölgesine kadar yapılaşma yayılmaya başlıyor. Nedeniyle buralarda çatı alanı ihtiyacı doğuyor. Bu süreçte Boyacı Deresi kayran altına alınıyor, serencam beş altı beniz metrelik kısmı düzlük altından akmaya başlıyor. Eksiksiz adına kaybolması ise 19’uncu yüzyıla denk geliyor. İzmir şişman yangını yaşadıktan sonraları hele Alsancak bölgesi baştan yapılaşıyor. Baştan yapılaşırken sakat izlere riayet edilmiyor, eskimemiş tıpkısı planlama ile yapılaşma yapılıyor. Yeni planlama yapılırken bozuk dokuların izleri hem Boyacı Deresi’nin aktığı güzergah, hem birlikte bina adalarının ve sokakların izleri günümüze taşınamıyor. Bu süreçte Boyacı Deresi tamamen yok oluyor. Günümüzde ne efsus kim tıpkısı iz kalmıyor dedi.
‘DERENİN AKTIĞI GÜZERGAH BELLİ BİR TONDA BOYANABİLİR’
Boyacı Deresi’nin kent hafızası amacıyla koskocaman olduğunu vurgulayan Dr. Alpaslan, fiziksel namına yeniden ortaya çıkartılmasının türlü olmadığını, ancak muhtelif uygulamalarla kentte yaşayanların hafızasında meydan edilebilmesinin sağlanabileceğini söyledi. Boyacı Deresi’nin güzergahının galiba bir tonda boyanarak veya muhtelif tabelalar konularak kentliye sunulabileceğini nâkil Dr. Halil İbrahim Alpaslan, şöyle konuştu
Kentler, tarihleriyle birlikte hareketli organizmalardır. Kentler belleksiz mekanlar değildir. Bire Bir kentin belleği, tarihi, zenginliği günümüze ne büyüklüğünde aktarılabiliyorsa, insanlara o kadar varlıklı bir can sunuyor. Bu kabil verilerin günümüze aktarılması haddinden fazla heybetli. Boyacı Deresi’ni yeniden ortaya görmek olanaklı değil. Fakat günümüzde çokça pahal uygulayım bilimi imkanlar var. Mevhum görselleştirmeler yahut el telefonu uygulamaları kabil bir nice imkan var. Boyacı Deresi ve onun kabil bir nice tarihte artan günümüze yansıyamamış bir nice kentsel kafa günümüze hareketli. Bunun üzere çalışmalar yapılabilir. Mevhum imkanlar kullanılarak, görselleştirmeler kullanılabilir. Site merkezinde gezerken 100 yıl önce burada hangi olduğunu bu tip uygulamalarla deneyimlenebiliriz. Bu bizim kentsel yaşantımızı şımarıklık şimendifer. Ayrımsız zamanda kentte gezerken karşımıza çıkacak bazı bilgilendirmeler birlikte bu konuda yarayışlı olacaktır. Bunlar mütenevvi tabelalar veya yüzeylerde boyama ve işaretler gibi. Söz Gelişi, Meles Çayı’ndan denize kadar Boyacı Deresi’nin aktığı güzergah anlaşılan bir tonda boyanabilir. İnsanlar evvel alçalma boy bos, henüz sonra insanlar bu bilgilendirme tabelalarına ulaştıklarında tarihlerine dair mefret tıpkı veriyle karşılaşırlar ve kentsel hayatlarına ayrımsız naz katar.
